Dân tộc Mảng hiện có khoảng gần 5.000 người và chỉ sinh sống duy nhất tại tỉnh Lai Châu. Do điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, nhiều nét văn hóa truyền thống của người Mảng hiện nay đang dần bị mai một. Từ thực tế đó để bảo tồn, gìn giữ những nét văn hóa đặc sắc dân tộc Mảng, cấp ủy chính quyền địa phương cùng bà con đã cùng chung tay phục dựng nhằm lan tỏa văn hóa người Mảng để nhiều người biết đến.

Xã Trung Trải có 6 bản với 337 hộ, hơn 1.770 nhân khẩu, trên địa bàn xã có 4 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó chủ yếu là dân tộc Mông và dân tộc Mảng, trong đó dân tộc Mông chiếm 58,2%, dân tộc Mảng chiếm 39,7%, Đối với bà con dân tộc Mảng ở nơi đây, cuộc sống phụ thuộc nhiều vào tự nhiên đã góp phần hình thành nên một hệ thống các nghi lễ nông nghiệp. Các nghi lễ truyền thống này làm hình thành một chu trình sản xuất nông nghiệp từ lúc gieo hạt đến khi thu hoạch, trong đó Lễ hội “Mừng Lúa mới” (Chi lê xa sả lảm mể) diễn ra sau khi đã thu hoạch để tạ ơn tổ tiên, thần linh. Đây là một những nghi lễ nông nghiệp quan trọng của người Mảng vẫn được lưu giữ theo truyền thống của đồng bào dân tộc. Ngày nay, Lễ Mừng Lúa mới của người Mảng tại bản Nậm Sảo 1 vẫn được duy trì tổ chức với ý nghĩa tạ ơn ông bà, tổ tiên và các vị thần linh đã phù hộ, che chở cho cây trồng tốt tươi, không sâu bệnh phá hoại, chim, sóc, thú rừng phá, mùa màng mới được bội thu, cuộc sống ấm no, đầy đủ và hạnh phúc như khát vọng ngàn đời của các cư dân nông nghiệp khác. Bà Lý Thị Chướng, Bản Nậm Sảo 1 chia sẻ: Sau khi lúa thu hoạch về sẽ được phơi khô, rồi cả bản sẽ nấu cơm mới để cúng thần linh với ý nghĩa tạ ơn trời đất, tổ tiên đã cho một mùa màng bội thu, tốt tươi.

Những người phụ nữ Mảng thu hoạch lúa để chuẩn bị cho Lễ hội mừng lúa mới.

Để chuẩn bị cho ngày lễ quan trọng này, tại thời điểm trước đó một tháng, đại diện các gia đình cùng với trưởng bản, thầy cúng sẽ họp bàn, thống nhất từ việc đóng góp lễ vật cho thầy cúng thực hiện mâm lễ cúng thần linh, ma bản, đến việc chuẩn bị lương thực thực phẩm cho buổi liên hoan chung của bản và phân công tham gia các hoạt động của phần hội như múa, hát, các trò chơi dân gian trong những ngày lễ. Đồng bào Mảng quan niệm, đến ngày tổ chức lễ mâm lễ càng đầy, càng nhiều sản vật thì càng thể hiện được sự no đủ, phát đạt của gia đình. Ngoài những đồ dâng lễ, các gia đình cũng chuẩn bị những bộ trang phục truyền thống của dân tộc để tham gia nghi lễ. Chị Lò Me Thơ Bản Nậm Sảo 1 vui mừng cho biết: Với bản thân tôi được tham gia lễ mừng lúa mới tôi cảm thấy rất vui, đặc biệt là giờ đây lễ mừng lúa mới truyền thống của người Mảng được khôi phục lại. Từ việc khôi phục tổ chức cũng sẽ giúp cho bà con người Mảng chúng tôi giữ gìn truyền thống văn hóa của dân tộc. Quá trình làm lễ cúng kết thúc, thầy cúng sẽ thay mặt dân bản xin phép các thần linh để được dùng những đồ dâng lễ. Sau đó, mâm cúng được chia đều cho mọi người cùng uống rượu mừng, tất cả đều phải vui vẻ chúc mừng cho nhau mạnh khỏe, vạn sự tốt lành, mùa màng bội thu, cuộc sống no đủ. Có thể nói rằng, phần lễ bao giờ cũng linh thiêng, trang nghiêm và huyền bí, còn phần hội lại rất tưng bừng vui tươi và cuốn hút mọi người cùng tham gia. Đây cũng là ngày hội đoàn kết của toàn cộng đồng dân tộc, đưa mọi người đến gần nhau hơn, hiểu nhau hơn, để chung sức xây dựng và phát triển bản làng. Trong nhịp chiêng trống vang vọng, những chàng trai cô gái Mảng với trang phục truyền thống say mê uyển chuyển trong điệu múa, giữa không khi vui phấn khởi ấy, ước vọng về một năm mưa thuận gió hòa, tránh được những rủi ro trong lao động sản xuất. Thần linh sẽ che chở bảo vệ mùa màng, lúa ngô, hoa màu sẽ sinh sôi nảy nở.

Lễ hội “Mừng Lúa mới” (Chi lê xa sả lảm mể) của đồng bào dân tộc Mảng đã được hỗ trợ kinh phí để phục dựng vài duy trì.

Lễ hội mừng lúa mới của đồng bào dân tộc Mảng thể hiện mong ước của con người là được khỏe mạnh, may mắn, phát tài phát lộc, mùa màng bội thu, nhà nhà no ấm, bản làng yên vui, được gặp gỡ giao lưu sau những ngày lao động vất vả… Đặc biệt, các lễ hội còn có chức năng cố kết cộng đồng, như một “mệnh lệnh thiêng” để đoàn kết tất cả cộng đồng cùng tham gia. Không chỉ vậy, trong quá trình tổ chức lễ hội, những đặc trưng nổi bật nhất của văn hóa, nghệ thuật của đồng bào dân tộc Mảng cũng được thể hiện ra, đồng thời lễ hội cũng là môi trường tốt nhất để gìn giữ, phát huy các loại hình dân ca, dân vũ, trò chơi dân gian của cộng đồng dân tộc thiểu số.

Hiện nay các lễ hội của đồng bào dân tộc Mảng được hỗ trợ kinh phí tổ chức phục dựng và duy trì. Đối với dân tộc Mảng trên địa bàn huyện Nậm Nhùn vẫn còn duy trì và tổ chức một số lễ hội độc đáo như lễ Mừng cơm mới, lễ vào nhà mới. Bên cạnh đó việc quan tâm, bảo tồn các nghề thủ công truyền thống của người Mảng cũng được triển khai thực hiện. Không chỉ ở xã biên giới Trung Chải, mà ở khắp các bản làng người Mảng trên địa bàn huyện, bà con vẫn cùng nhau giữ gìn những nét đẹp văn hóa truyền thống, chung sức xây dựng bản làng, quê hương ngày càng ấm no và phát triển.